John F. Kennedy từng nói rằng,
Khi bạn thành công, có nhiều người sẵn lòng vây quanh bạn, nhưng khi bạn thất bại, chẳng có ai thèm đếm xỉa đến bạn cả.
H. William Dettmer sử dụng câu nói này theo một cách thú vị khác - bình luận,
"Trong kinh doanh, thành công thường bị thổi phồng, trong khi thất bại thường bị chôn vùi trong bóng tôi. Do đó, rất khó để tìm được những người học việc sẵn sàng quảng cáo rằng họ đã thất bại trong việc đạt được kết quả tích cực với phương pháp đã chọn".
Dettmer đã dùng điều này để chỉ ra việc chúng ta mù quáng sử dụng các công cụ và kỹ thuật phổ biến trong việc giải quyết vấn đề như thế nào. Vấn đề là chúng ta có thể đang sử dụng một kỹ thuật không phù hợp với hoàn cảnh của bản thân. Vậy, làm thế nào chúng ta có thể xác định hoàn cảnh của mình để áp dụng những cách thức đúng đắn? Một cách để làm điều này là sử dụng khuôn khổ Cynefin.
Khuôn khổ tạo nên nhận thức
Được phát triển bởi Dave Snowden (không phải Edward Snowden!), khuôn khổ Cynefin is là một phương thức để hỗ trợ con người đưa ra quyết định. Từ ngữ Cynefin (phát âm là KUN-iv-in) là một từ ngữ xứ Wales chỉ môi trường sống. Dettmer giới thiệu với chúng tôi rằng đó một cách để giúp chúng ta hình dung và hiểu cách những hệ thống hoạt động trong một loạt các tên miền. Hãy tìm hiểu xem cách ông ấy miêu tả khuôn khổ này.[1]
Môi trường bên ngoài mô tả một sự liên tục từ trật tự đến không trật tự. Sự liên tục được chia thành các bối cảnh hoặc tên miền chung. Nó là một khuôn khổ tạo nên nhận thức giúp chúng ta tạo ra và hiểu nơi mà một hệ thống tồn tại giữa các tên miền. Nó giúp chúng ta xác định chính xác các công cụ, cách thức tiếp cận, quy trình và phương pháp có khả năng hoạt động trong một tên miền nhất định.
Nó không theo xu hướng phân loại như hầu hết các ma trận chọn lọc vài giá trị đánh giá về việc phần tử nào tốt hơn. Không có phần tử nào giá trị hơn những cái khác.
Năm miền trong khuôn khổ Cynefin
Khuôn khổ Cynefin bản chất gồm năm miền, nơi mà trong đó bốn liên kết với các yếu tố môi trường hoặc hệ thống - miền thứ năm liên kết bốn miền còn lại.
- Đơn giản
- Phức tạp
- Phức hợp
- Hỗn loạn
- Rối loạn
Chúng ta có thể sử dụng khuôn khổ này để nhận biết trạng thái thông tin của bạn và vùng thông tin có sẵn. Một cách nhìn nhận khác là bằng việc nhận biết trạng thái chắc chắn và không chắc chắn. Hiểu biết về việc này sẽ hỗ trợ chúng ta trong việc quyết định bạn thuộc về miền nào như một tổ chức.
1. Đơn giản
Trong miền đơn giản, những hệ thống ổn định và chúng ta có thể thấy rõ mối liên quan giữa nguyên nhân và kết quả. Một chút thực thể không chắc chắc trong miền này và chúng ta có thể đưa ra quyết định đơn giản bằng việc phân loại.
Trạng thái kiến thức và thông tin:
- Thông tin có sẵn và chúng ta có nói.
- Như là một tổ chức, chúng ta hỏi và tìm được câu trả lời đúng đắn.
- Câu trả lời "đúng đắn" rất dễ nhận biết.
Ví dụ về miền này:
- Cơ quan chính phủ
Công cụ sử dụng trong miền này:
- Hệ thống điển hình chỉ đạo và kiểm soát từ trên xuống nơi các nhân viên tuân theo tiêu chuẩn quy trình vận hành đơn giản.
2. Phức tạp
Đây là miền của những chuyên gia. Trong miền phức tạp bạn sẽ khám phá ra rằng không có một câu trả lời mang tính "đúng đắn" nào hết. Dettmer cho chúng ta biết rằng triết lý để cải tiến quy trình liên tục bắt nguồn từ miền này.
Trạng thái kiến thức và thông tin:
- Chúng ta biết thông tin bản thân cần, nhưng chúng ta lại không có câu trả lời.
- Chúng ta hỏi nhưng không nhận được đáp án.
Ví dụ về miền này:
- Sản xuất tự động
Công cụ sử dụng trong miền này:
- Mô hình Lean Six Sigma – phương pháp giải quyết vấn đề DMAIC
3. Phức hợp
Cách tốt nhất để biết rằng liệu bạn có hệ thống phức tạp hay phức hợp là bằng cách tìm hiểu xem bạn có hệ thống thích ứng khẩn cấp hay phức hợp hay không. Dettmer chỉ ra rằng một hệ thống phức hợp sẽ có số lượng lớn các thành phần hoặc tác nhân tương tác (cũng như học hỏi và thích nghi).
Trạng thái kiến thức và thông tin:
- Thông tin chúng ta cần ở đâu đó ngoài kia, nhưng ta lại không biết đang tìm kiếm cái gì.
- Chúng ta không hỏi, nhưng câu trả lời lại ở ngoài kia.
Ví dụ về miền này:
- Thị trường chứng khoán, cơ cấu tổ chức xã hội côn trùng, Sự nổi dậy
Công cụ sử dụng trong miền này:
4. Hỗn loạn
Đây là cảnh giới của những điều chưa biết. Ở đây bạn sẽ thấy rằng sở hữu sự hiểu biết về nhân quả gần như vô ích. Dettmer cho chúng ta biết công thức cho những thảm họa là hành động khi có dấu hiệu (do vậy nên thất bại). Trong miền này, các quyết định phải được đưa ra ngay lập tức. Đây cũng là miền dành cho những người có suy nghĩ đột phá, và những người tìm cách hủy hoại hoàn toàn (không phải theo cách tiêu cực) hoặc thay đổi một hệ thống hoặc tổ chức.
Trạng thái kiến thức và thông tin:
- Chúng ta không nắm được những thứ bản thân không biết.
- Chúng ta không hỏi vì không biết nên hỏi gì.
Ví dụ về miền này:
- Cuộc tấn công vào tháng 11 năm 2001
Công cụ sử dụng trong miền này:
- Sự cứng cỏi về tinh thần. Huấn luyện cơ thể và ý chí của bạn như đội đặc nhiệm Navy Seal. Khi bạn không có thời gian để phân tích tình huống trong miền này, bạn cần phản ứng nhanh hơn. Trong miền này, những người lãnh đạo phải dựa vào trực giác để đưa quyết định.
5. Rối loạn
Miền thứ năm là sự rối loạn - thứ tác động đến các miền khác. Đây cũng là cảnh giới của những điều chưa biết. Một tổ chức có thể trượt dài bất cứ lúc nào trong miền này và từ những miền khác. Đôi khi cũng rất khó để nhận ra nếu bạn ở trong miền này. Dettmer cung cấp lời khuyên sau nếu bạn thấy tổ chức của mình đã rơi vào miền này,
"Cách để thoát ra miền này là phá vỡ tình huống thành các phần cấu thành và gán từng cái cho một trong những miền khác. Các nhà lãnh đạo sau đó có thể đưa ra quyết định và can thiệp bằng những cách phù hợp theo ngữ cảnh."
Luồng ý tưởng
Dave Snowden, người phát triển khuôn khổ Cynefin, thảo luận về động lực mà một tổ chức trải qua khuôn khổ của mình và đưa ra những lời khuyên sau đây.[2]
- Để hạn chế một phần luồng ý tưởng, chúng ta cần đảm bảo tốt kết nối trong tổ chức, nhưng ngoại trừ sự kiểm soát trung tâm. Nhà lãnh đạo cần đứng bên trên hệ thống mà không tham gia cùng với nó.
- Khi sự gắn kết bắt đầu tan rã, chúng ta thay đổi bằng cách nhìn nhận cơ cấu và quy trình của tổ chức.
- Một mô hình hy sinh để đổi mới nên được xây dựng trong hệ thống của bạn. Sau một khoảng thời gian chúng ta nên dẹp đi những hệ thống hình thức cho phép tạo ra sự hiểu biết mới. Chúng ta nên phá vỡ tất cả các liên kết cho phép các liên kết mới hình thành.
Điều cuối cùng này khiến tôi ấn tượng nhất. Tôi vươn lên trong sự hỗn loạn và yêu thích tạo nên những cái mới. Khi tôi nhìn thấy một sự phá vỡ, đó là một điều tốt. Tôi chấp nhận nó như một sự thay đổi mô hình và là thứ mang đến những điều mới mẻ.
Điều này gieo vào suy nghĩ của bạn một vài ví dụ về sự hủy diệt, do đó thay đổi cách nghĩ của chúng ta về chúng. Đầu tiên là biến đổi khí hậu. Điều thứ hai tôi viết là về hệ thống chăm sóc nuôi dưỡng. Chúng ta cần hoàn toàn loại bỏ cách suy nghĩ về hai điều đó và cách chúng ta vận hành chúng.
Cuối cùng, tôi sẽ để lại lời khuyên của Albert Einstein cho bạn,
Chúng ta cần tư duy theo cách mới nếu muốn tồn tại.
Nguồn ảnh bìa: By Akshat Rathi từ qz.com
Tài liệu tham khảo
| [1] | ^ | H. William Dettmer: Tư duy hệ thống và khuôn khổ Cynefin |
| [2] | ^ | Dave Snowden: Nguồn gốc của giới hạn nhận thức Cynefin |