Tôi là con cả trong nhà, đồng thời cũng là cháu lớn nhất bên họ nội, "sếp sòng" của hơn 15 đứa em họ. Khi còn nhỏ, tôi cảm thấy rằng việc làm người con lớn nhất của gia đình luôn luôn là một gánh nặng không đáng ưa chút nào. Tuy nhiên, khi lớn lên và nhìn lại quá khứ, tôi nhận ra rằng trong suốt thời thơ ấu, tôi đã học được rất nhiều bài học quý giá (đến bây giờ vẫn thế). Và dù rằng tôi vẫn sẽ nhận ra những điều này trong cuộc sống, thì những kinh nghiệm thời thơ ấu ấy, đối với tôi, luôn luôn đặc biệt và "độc nhất vô nhị", nhất là khi tôi được biết đến chúng dưới vai trò một người anh cả.
1. Bạn sẽ học được cách chia sẻ (dù rằng đôi khi không nhiệt tình lắm)
Khi bạn làm một người anh/chị cả, bạn sẽ được nhận đủ mọi loại đặc quyền và ưu tiên trong những năm tháng đầu tiên của cuộc đời bạn! Tuy nhiên, mọi sự sẽ dần thay đổi. Khi bạn lớn, những thứ đã từng là "của bạn" sẽ dần dần trở thành "của chúng nó" – đám con nít lóc nhóc ra đời sau bạn. Số lượng quà Giáng Sinh đặt dưới cây thông Noel sẽ không thay đổi đâu, nhưng bây giờ chỉ có phân nửa trong số chúng thuộc về bạn thôi. Khi còn nhỏ, điều này sẽ khó chấp nhận lắm, và thường thì chúng ta đều bị cưỡng ép phải chịu đựng sự chia sẻ bất đắc dĩ này. Tuy nhiên, cuối cùng thì bạn cũng sẽ phải học được cách chấp nhận sẻ chia những gì bạn có với người khác.
2. Bạn sẽ học được rằng cuộc đời này không hẳn là lúc nào cũng công bằng
Ngay sau khi học được cách (hoặc bị cưỡng ép) chia sẻ, bạn sẽ phải gào lên rằng "Cuộc đời thật bất công!". Cha mẹ của tôi nhanh chóng nhận ra rằng tôi sẽ thắng trong cuộc cãi nhau giữa tôi với họ về chủ đề này, vì tôi chắc chắn đã tích trữ rất nhiều bằng chứng cho cái quan điểm "cuộc đời bất công" của tôi. Vì thế, họ lập tức đổi giọng, và dạy tôi rằng "công bằng" không đồng nghĩa với "bằng nhau", và rằng nếu em trai của tôi đi ngủ cùng lúc với tôi thì cha mẹ sẽ dễ quản lý hai đứa hơn.
3. Bạn sẽ học được sự quan trọng của việc "làm gương" cho các em
Khi bạn làm con đầu lòng, bạn là một tấm gương cho lũ em của bạn.
Chúng nó sẽ bắt chước mọi thứ bạn làm, thậm chí sự "bắt chước" ấy xuất phát từ trong tiềm thức của chúng chứ không phải do chúng cố tình nữa. Chúng sẽ bắt chước cách bạn nói, những quyển sách bạn đọc, thậm chí bắt chước cả cách bạn viết chữ "t". Điều này rất quan trọng, vì thế có nghĩa rằng dù bạn có xấu hay tốt thì mọi thứ bạn làm sẽ có ảnh hưởng rất lớn đến các em của bạn.
Em trai tôi và tôi đang quan sát và hái quả ackee ở Jamaica
4. Bạn sẽ học được cách chịu những lời khiển trách (một cách hợp lý)
Tôi đặc biệt nhớ những lần bị cấm túc khi còn nhỏ vì những trò nghịch ngợm của mình. Và dù rằng tôi không thích cái "thành quả" của những trò nghịch dại này chút nào cả, tôi vẫn có thể tự biết vì sao mình phải chịu phạt. Tuy nhiên, chúng không phải là những hình phạt tệ hại nhất. Những hình phạt tệ hại nhất thường đến từ hậu quả của những trò phá phách mà đám em út trong nhà bày ra. Và cha mẹ tôi luôn luôn trách rằng "Đáng nhẽ con phải ở đó!", hay "Đáng nhẽ con phải trông coi chúng nó chứ!", hoặc cái gì đấy tương tự như thế.
Tôi nhanh chóng học được rằng tôi sẽ phải nhường những lời khen cho lũ em nếu như tất cả đều được khen thưởng, và rằng tôi sẽ phải là người chịu trách nhiệm nếu có chuyện gì đấy không hay xảy ra. Nhưng thế này không có nghĩa rằng tôi và đám nhóc trong nhà chưa bao giờ chơi trò đổ lỗi cho nhau cả.
5. Bạn sẽ học được cách làm bạn với người khác và cách lôi kéo họ vào những cuộc vui
Tôi có một người em họ thua tôi ba tháng. Trong bốn hay năm năm đầu tiên của cuộc đời, chúng tôi luôn luôn là bạn thân của nhau – chỉ có hai chúng tôi thôi. Trong khoảng giữa những năm tháng ấy, em trai ruột của tôi được sinh ra, và tôi cho rằng cha mẹ của tôi đã lo cho nó rồi, vì tôi sẽ không có thời gian và tôi đã có bạn của tôi rồi. Nghe thì buồn, nhưng thực sự là thế.
Nhưng một ngày nọ, mẹ tôi lôi tôi ra một bên rồi cảnh cáo tôi một cách đơn giản và khôn ngoan:
Nó là em trai của con. Nó là bạn thân nhất của con, và nó sẽ luôn ở bên con. Trước khi con cưới vợ, trước khi con có những người bạn mới, và sau khi cha mẹ mất đi, nó sẽ luôn ở bên con. Hãy thương yêu em của con, bởi vì em của con sẽ ở bên con, mãi mãi.
Và lời khuyên ấy tỏ ra có tác dụng ngay! Tôi học được cách lôi kéo em trai tôi vào mọi thứ tôi tham gia, và kỹ năng này chuyển vào cách tôi đối xử với mọi người. Khi bạn làm một người con cả, bạn sẽ học được cách lôi kéo anh chị em của mình vào cuộc đời bạn (trong một chừng mực nào đó), và khi bạn làm điều này với những người khác, bạn sẽ có thêm được những người bạn mới.
6. Bạn sẽ học được cách trở thành một người lãnh đạo
Bạn là người đầu tiên đến với cuộc đời này trong số đám con nít trong nhà, là người mà những đứa em khác sẽ tin tưởng trao cho trách nhiệm bày những trò vui cho những buổi tối ở bên nhau. Cuối cùng, trong vai trò lãnh đạo, bạn sẽ nhận ra rằng mọi thứ sẽ không như kế hoạch của bạn, và bạn sẽ phải học cách ứng biến. Bạn sẽ học cách ủy quyền lại cho người khác làm việc. Bạn sẽ bắt đầu thực hành những kỹ năng mà mọi nhà lãnh đạo cần có.
7. Bạn sẽ luyện tập khả năng giảng dạy kỹ năng và ý tưởng cho người khác
Khi làm người con cả, bạn sẽ là một "chương trình truyền hình mang tính giáo dục" mà đám em của bạn sẽ xem từ sáng tới tối. Chúng sẽ học từ bạn cách cột dây giày, cách nói chuyện, cách viết và cách ứng xử từ những lần quan sát bạn. Ví dụ nhé, cha mẹ của tôi lợi dụng lợi thế này để dạy dỗ đám em của tôi. Cha mẹ dạy tôi làm mọi thứ, và tôi sẽ giúp họ truyền tải những kinh nghiệm sống này đến những đứa em của tôi. Từ cách giặt quần áo, cách gấp quần áo, cách giảng cho chúng nó làm bài tập (những dạng bài tôi đã làm qua ba năm trước rồi), và cách thắt cra-vat. À, và khi dạy những điều bạn đã biết cho lũ em, bạn còn được tự mình luyện tập lại những kỹ năng này nữa. Tuyệt quá phải không!
8. Bạn học cách hợp tác và làm việc nhóm
Đây là điều tuyệt nhất khi có anh chị em chung nhà. Khi tôi đã học được cách lôi kéo em tôi vào những việc tôi làm, tôi nhận ra rằng em tôi là người làm việc nhóm tuyệt vời nhất mà tôi có thể tìm được trên đời này. Chúng tôi - "Bộ đôi quyền lực" – đã bày ra nhiều trò phá phách hơn những gì mẹ tôi có thể tưởng tượng ra khi bà đề nghị tôi làm bạn với em tôi. Điều này dạy tôi một bài học vô giá về việc hợp tác và làm việc nhóm cùng nhau. Từ kế hoạch chơi điện tử giữa đêm cho đến việc hợp tác trên sân bóng rổ, tôi đã học được rất nhiều bài học về việc làm thế nào để trở thành một đồng đội tuyệt vời. Tất cả là nhờ những năm tháng ở bên em trai tôi.
9. Bạn học được cách cho lời khuyên và sức mạnh từ tầm ảnh hưởng của bạn (cả tốt lẫn xấu)
Trẻ em như tờ giấy trắng, nhất là khi nói đến cách mà chúng chấp nhận sự ảnh hưởng từ bạn – đứa lớn hơn. Sự ảnh hưởng của tôi đóng vai trò rất quan trọng khi cả lũ cùng trốn nhà đi chơi, "mượn tạm" xe hơi người khác, đua xe chở đồ chơi golf một cách bạt mạng và nhiều trò phá hoại khác.
Đồng thời, bạn cũng có thể học được cách lắng nghe và cho lời khuyên. Em trai của tôi có thể NÓI CHUYỆN được đấy, tin không? Chúng tôi xa nhau vào ban ngày khi hai đứa đi học, nhưng mỗi đêm, chúng tôi tổng kết ngày bằng việc thằng em tôi bình luận về mọi chuyện xảy ra trong ngày của nó. Thường thì tôi sẽ ngủ quên mất trước khi thằng em tôi kể xong chuyện, còn nó sẽ tiếp tục kể cho đến lúc cả hai đều lăn ra ngủ. Nhưng trước khi tôi ngủ, tôi không bao giờ quên việc cho em tôi lời khuyên về những vấn đề nó đang phải đối mặt ở trường. Tôi học được cách khuyên nó những điều nó muốn nghe, và tôi học được cách chấp nhận việc nó không thèm làm theo những gì tôi đã khuyên nó cả.
10. Bạn học được cách tự chăm sóc chính mình (và người khác)
Trong nhiều năm, mẹ tôi luôn làm y tá cũng như đầu bếp tại gia. Khi tôi đủ lớn, mẹ tôi nhanh chóng giao cho tôi trọng trách phụ giúp bà trong bếp. Và tôi dần dần "lên chức" với những nhiệm vụ như chuẩn bị bữa tối cho hai anh em, làm salad, làm bữa sáng, v.v… Và với cách này, mẹ tôi không làm gì nữa. Mẹ tôi không cần phải làm bánh kếp hay băng bó cổ chân bị bong gân nữa, trừ phi bà muốn gợi nhớ kỷ niệm xưa. Bây giờ, tôi có thể tự chăm sóc bản thân (vừa đủ để sống), và em tôi thì bám theo tôi để được cho ăn và được chăm sóc, cho đến lúc nó tự học được cách tự sống sót, như tôi.
Cho em trai tôi ăn. Tôi chăm sóc nó từ khá sớm đấy!
11. Bạn sẽ học được cách kiểm soát sự thất vọng
Khoảng thời gian đầu, bạn sẽ thấy những đứa em của bạn thật tệ hại đến mức khó chấp nhận – chúng như là iOS 3 còn bạn thì đang là iOS 6. Tôi có thể nhớ mình đã thất vọng nhiều như thế nào, bởi vì tôi đã nhiều lần bị bắt phải cho em trai tôi tham gia vào những cuộc vui mà tôi biết rằng tôi sẽ sớm phải thất vọng khi có nó tham gia thôi. Xem nào, được giao việc dọn lá cây ở sân nhà Bà ư? Tôi THỪA BIẾT rằng tôi sẽ mất thời gian nhiều hơn và mệt mỏi hơn khi thằng em bảo rằng nó "mệt" và không thèm làm nữa mà!
Nhưng trong những lúc đấy, tôi học được cách kiểm soát sự thất vọng của mình, điều khiển những kỳ vọng và chỉnh sửa kế hoạch, đồng thời vẫn phải tiếp tục phấn đấu vì mục tiêu phía trước. Bạn sẽ thường xuyên học được rằng mọi sự mệt mỏi thất vọng buông xuôi sẽ không kéo dài lâu đâu, và chúng ta không việc gì phải căng thẳng quá nhiều vì chúng cả.
Trên mặt tôi không chỉ có thức ăn đâu, mà còn có sự chán nản nữa đấy!
12. Bạn sẽ học được cách trở thành một nhà chính trị gia lỗi lạc
Có rất nhiều lần tôi được thằng em tôi giao trọng trách trở thành tiếng nói của nó để giải thích vấn đề của hai chúng tôi cho cha mẹ. Tôi còn là luật sư bào chữa cho bất cứ vụ án nào chúng tôi gây ra, và còn là người phản đối để bắt cha mẹ tôi phải chấp nhận một việc mà trước đó họ đã quyết liệt phủ nhận. Điều này rất quan trọng, vì nó dạy tôi nhiều cách khác nhau để nói chuyện với mọi người, và hệ quả của những phương pháp ấy nữa.
13. Bạn sẽ có những nguyên tắc làm việc tốt
Người lớn sẽ nhận ra sự đóng góp vô giá của một đứa lớn trong việc dạy dỗ đứa bé hơn. Vì thế, nhờ trách nhiệm "làm gương" cho những đứa em của mình, nguyên tắc làm việc của một người con cả sẽ luôn luôn là "không được cẩu thả". Tôi luôn luôn được dạy rằng "Nếu con chăm chỉ, tụi nhỏ sẽ bắt chước con", và tôi đã luôn chăm chỉ làm việc, học tập chỉ vì tôi được dạy như thế và đồng thời cũng để làm gương cho những đứa em. Thế nhưng sau này, đức tính tốt đẹp trên lại trở thành một phần của tôi.
Sau một thời gian, tôi thường làm thật tốt một nhiệm vụ nào đấy cho đến khi nó được hoàn thành, không phải bởi vì có ai đó đang canh chừng tôi, mà vì tôi đã quen với việc đấy. Nếu tôi là con một, tôi vẫn sẽ học được điều này; tuy nhiên, cũng có ích khi phải làm gương trong việc làm việc chăm chỉ chứ nhỉ.
14. Bạn sẽ hiểu được tầm quan trọng của việc để người khác tự học từ những lỗi lầm của họ
Em trai tôi và tôi luôn ở bên nhau cho đến lúc tôi học trung học. Chúng tôi đã luôn là một người, có chung cái tên là CJandCharis. Tôi đi đâu, em tôi theo đó. Nhưng sau đấy, tôi rời xa nhà để học lớp 10, và khi quay lại, tôi nhận ra rằng dù chúng tôi giống nhau, em tôi không chỉ là một phiên bản nhỏ hơn của tôi nữa. Đúng, chúng tôi tương tự nhau, nhưng em tôi đang phát triển tính cách của riêng nó và đang tự lựa chọn những lối đi cho mình.
Vì thế, tôi phải chấp nhận rằng tôi cần cho em tôi không gian để phát triển. Tôi có thể lắng nghe và cho lời khuyên, nhưng em tôi sẽ phải sống cuộc đời của riêng nó, dù thắng dù bại. Đôi khi, chuyện này đồng nghĩa với việc tôi sẽ phải lùi lại và để em tôi tự vấp ngã (cả nghĩa bóng lẫn nghĩa đen), để nó tự học hỏi từ những kinh nghiệm và lỗi lầm nó mắc phải.
15. Bạn sẽ học được cách cổ vũ người khác
Nếu có một quyển sách "Sổ tay cho anh chị cả", một trong những chương đầu tiên sẽ được dành ra để hướng dẫn cách rèn luyện việc nói cụm từ "Em làm được mà!" cùng với những lời động viên khác. Bạn cổ vũ em của mình khi chúng bước những bước đầu tiên trong cuộc đời, khi chúng học nói, khi chúng khổ sở tại trường học, khi chúng luyện tập vai diễn của mình trong những vở kịch, khi bạn dạy chúng chơi bóng rổ và trong nhiều lĩnh vực khác nữa. Bạn sẽ sớm trở thành người động viên vĩ đại nhất của các em mình, kể cả khi chúng không có ở quanh bạn nữa.
Danh sách này dài lắm! Tuy nhiên, vẫn còn nhiều điều mà các bạn đã học được trong quá trình làm anh chị cả của mình, hoặc là học từ anh chị của mình. Cùng chia sẻ những câu chuyện của chính bạn cho chúng tôi biết nhé!